Ürtiker, hassasiyet sonucu ortaya çıkan alerjik reaksiyonlar ile deride döküntüler ve kaşıntı ile kendini gösteren duruma tıpta verilen addır. Kabarıklıklar lokalize bir ödem sonucu oluşur. Bazen ödemli bir plak, bazen de ortası iyileşmiş harita tarzı bir kızarıklık olabilir.

Lezyonlar 1-2 saat ile 12 saat arasındaki bir sürede kaybolur, fakat diğer bölgelerde yenileri oluşmaya devam eder. Ürtiker akşam saatlerinde daha çok oluşup, sabah saatlerinde genellikle kaybolur. Ürtiker daha derin dokuları tutarsa buna anjiyoödem denir. Bunda dudaklarda, göz kapaklarında, el ve ayak tabanlarında şişmeler meydana gelir. Deri dışında sindirim sistemi ve solunum yolları tutulumu olursa karın ağrısı, midede dolgunluk hissi gelişir. Solunum yollarında ise seste çatallanma hissi, yutkunurken takılma hissi, nefes darlığı ve hastada panik hali görülür. Anjiyoödemde hayati tehlike olabildiğinden acil müdahale gerektirir. Çok nadirende anaflaxi ve hipotansiyon oluşabilir.

Ürtikerler genellikle süresine göre sınıflandırılırlar. 6 haftaya kadar olan ürtikerlere akut ürtiker, 6 haftadan uzun sürenlere ise kronik ürtiker denir. Akut ürtiker daha çok genç yaş ve çocuklarda olurken, kronik ürtiker orta yaşta başlar ve uzun yıllar ataklar halinde devam edebilir.

Ürtiker plaklarının oluş mekanizmasında kapiller damar çevresinde bulunan mast hücrelerinden salınan histamin vb. maddeler sebep olur. Bunlar damar geçirgenliliğini arttırarak cilt ve cilt altında ödeme sebep olurlar ve ürtiker belirtilerine neden olurlar.

Ürtiker Yapan Sebepler:

İLAÇLAR
Penisilin, Sefalosporin vb. antibiyotikler, Aspirin vb. ağrı kesici ve antienflamatuarlar ve kas gevşeticiler, Radyo kontrast maddeler en sık ürtiker yapanlardır. Özellikle ileri yaşta olan kişilerde sık gelişir ve ürtikerde ilaçlar mutlaka sorgulanır.

BESİNLER
Çocuk ve genç yaş gurubunda daha sık görülür. Besin alındıktan sonra genellikle 90 dakikalık süre içinde gelişir. Paketli gıdalar, süt ve süt ürünleri, balık ve deniz ürünleri, yumurta, fındık, fıstık, çilek, muz, kivi, domates, çikolata ve baharatlar ürtiker yapan en sık karşılaşılan gıdalardır.

ENFEKSİYONLAR
Bütün enfeksiyonlar (viral, bakteriyel ve mantar enfeksiyonlar) ürtiker yapabilmekle beraber en sık kadınlarda üriner enfeksiyon, çocuk yaş gurubunda ise üst solunum yolu enfeksiyonları özellikle streptokok enfeksiyonlar ile ilişkili olabilir. Daha nadir olarak diş, sinüs, safra kesesi, prostat enfeksiyonları, midede yerleşen helikobakter plori bakteri enfeksiyonu, kronik hepatit B ve C gibi viral enfeksiyonlar ürtikere sebep olabilirler. Parazitlere bağlı ürtikerde ülkemizde sık görülmektedir.

SOLUNUM YOLU ALERJENLERİ
Özellikle çocuk yaş grubunda kronik ürtiker ve atopik dermatite sebep olurlar. Bunlar bitki polenleri, ev tozu akarları, küf mantarları, kuş ve diğer hayvan tüyleri, sigara içilmesi, kozmetikler ve spreylerin ürtikere sebep olduğu bilinmektedir.

KOLAJEN DOKU HASTALIKLARI VE MALİGNİTELER EMOSYONEL STRES ve ALKOL AŞILAR, KAN ÜRÜNLERİ VE ARI VE BÖCEK SOKMALARI
Daha nadir görülen fiziksel kaynaklı ürtikerler de mevcuttur:

1. Dermografik ürtiker: Deriye travma ve kaşıntıdan birkaç saniye ya da dakikadan sonra ortaya çıkan ortası beyaz, çevresi eritemli, keskin sınırlı ürtiker tarzında olur.
2. Soğuk ürtikeri: Soğuk mevsimde vücudumuzun açık yerinde gelişir.
3. Sıcak ürtiker: 43 derece üzerindeki sıcaklıklarda daha çok meydana gelir.
4. Güneş ürtikeri: Güneş koruyucularla önlenebilir.
5. Basınç ürtikeri: Yürüyüşlerden sonra ayak tabanlarında ve uzun süre oturmaya bağlı kalçalarda gelişebilir.
6. Akuajenik ürtiker: Su değen bölgelerde gelişir. Suyun ısısıyla bağlantılı değildir.
7. Egzersiz ürtikeri: Egzersize bağlı vücut ısısı arttığında 5-30 dakika sonra oluşan ürtiker plakları ile seyreder
8. Vibratuar ürtiker: Uzun süreli mesleki vibrasyon maruziyetinden sonra oluşur. Darbeli matkap gibi.

TANI
Tipik klinik görünümü sebebi ile tanı kolaydır. Fakat sebebini tespit etmek her zaman kolay olmayabilir. Verilen antihistaminik ile ürtiker 1 hafta gibi bir sürede iyileşebilir. Bunlarda araştırmaya gerek yoktur. Fakat kronik ürtikerlerde araştırmak mutlaka gereklidir. Ancak bunlarda bile % 30-40’ında sebep bulunmuştur. Kan, idrar ve gaita tetkikleri yapılır. Sinüs problemleri varsa radyolojik tetkik yapılır. Diş grafileri, boğaz kültürü, batın ultrasonografisi, idrar kültürü gizli enfeksiyonları tespit etmede faydalı olabilir. Tahlillerinde anormal bir bulgu yoksa alerji testleri yapılabilir. Alerji testleri solunum yolu ile alınan alerjenler ve ağız yoluyla alınan alerjik gıdaları tespit etmek için yapılır.

TEDAVİ
Akut ürtiker tedavisinde temel ilaç antihistaminik ilaçlardır. Akut atak nedeni saptanabilirse bu tetikleyici faktör uzaklaştırılmalıdır. Antihistaminik tedaviye yanıt vermeyen ürtikerlerde sistemik kortikosteroidler genellikle etkili olabilmektedir. Bazı olgularda histamin 2 blokerleri kullanılabilir. Nadiren fototerapi ve kalsiyum kanal brokerleri kullanılabilir. Plazmaferez, İVİG ve kronik immünospresif tedavi verilebilir. Anjiyoödem tablosu varsa ve larinks tutulumu belirgin olan hastalarda antihistaminik ve sistemik kortikosteoroid tedavisine cevap alınamıyorsa, anaflaktik şok riski nedeni ile sistemik adrenalin kullanılması gerekebilir. Fiziksel ürtikerlerin tedavisinde sürtünme, sıcak, soğuk, su ve güneş gibi etkenlerin uzaklaştırılması ile ürtiker kontrol altına alınabilir. Gıda ve gıda katkı maddelerinin ürtikeri tetikleyeceği belirtilerek diyet günlüğü tutması önerilebilir. Şüpheli besinlerin uzaklaştırılması diyeti yararlı olabilir. Uyku bozukluğu ile giden ürtikerlerde antidepresanlar da kullanılabilir. Yerel tedavide ılık veya soğuk banyo, duşlar, soğuk yaş pansuman sınırsız önerilir. Mentol vb. içeren ferahlatıcı, kaşıntı dindirici losyonlar kullanılabilir.